FOBİLER
Çevresel faktörlerden kaynaklı olarak gelişen tehlikelere karşı verilen duygusal tepkilere korku denir. Fobiler ise hissedilen bu korku duygunusun bir çeşidi olarak kabul edilir. Fobi, kişilerin belirli bir durum, nesne, canlı ya da aktiviteye karşı aşırı, sürekli ve irrasyonel bir korku ve kaygı yaşadığı bir anksiyete bozukluğu türüdür.
Fobiler, kişilerin günlük işlevselliklerini ve yaşantılarını olumsuz etkileyebilir. Fobiler sıklıkla belirli bir tetikleyici durum ile karşı karşıya kalındığında yaşanan anksiyete atağının yaşandığı bir durumdur. Fobiler nedeni tam açıklanamayan panik duygusudur ve korkulara göre daha belirgin bir şekilde yaşanır.
Korku ve Fobinin Farkı Nedir?
Korku, kişiyi tehdit eden ve tehlikeye sokabilecek durum ve olaylara karşı vermiş olduğu duygusal bir tepkidir. Kişinin korku duymuş olduğu durum ve olaylar genellikle mantıklıdır ve herkes tarafından aynı tepkilere neden olur. Fobiler ise aşırı ve mantık dışı gelişen bir korku duymadır. Korkunun neyden kaynaklandığı fobide bellidir. Aşırı şekilde duyulan korku o durumdan, nesneden, canlıdan, olaydan kişinin devamlı olarak kaçmasına neden olur.
Fobiler kişilerin hayatlarına kısıtlamasına neden olur ve böylece günlük hayatların olumsuz yönde etkiler.
Fobilerin Türleri Nelerdir?
Fobiler farklı türdedir ve bu kişiden kişiye göre değişmektedir. Sık rastlanılan fobi türleri ise;
1. Agorafobi: Bireylerin açık alanlarda, toplu taşımalarda ya da kalabalık olan sosyal ortamlarda olma korkusudur. Duyulan bu korku genellikle bireylerin evden uzaklaşma ya da dışarıda olma korkusudur. Agorafobisi olan bireyler çok kalabalık içinde olmak istemezler. Sinema, tiyatro, otobüs gibi kalabalık ortamlarda panik atak yaşama riskleri yüksektir.
2. Sosyal Fobi (Sosyal Anksiyete Bozukluğu): Topluluk önünde konuşma, sosyal aktivitelere dahil olma ya da diğer insanlarla iletişim ve etkileşimde bulunma gibi sosyalleşme durumlarına karşı hissedilen yoğun kaygı durumudur. Diğer insanlarla iletişimde bulunmak istemezler.
3. Özgül Fobi: Belirli bir nesne ya da duruma karşı aşırı korku ve kaygı hissetme durumudur. Uçuş fobisi, yükseklik korkusu gibi.
4. Hayvan Fobileri: Hayvanlara karşı duyulan yoğun korku durumunu ifade eder. Kedi, köpek, yılan korkusu, örümcek korkusu gibi.
5. Kan, Yara ve Enjeksiyon Fobileri: Kan görme, yara alma ya da enjeksiyon almaya karşı duyulan aşırı bir korku ve kaçınma durumudur.
Fobilerin Belirtileri Nelerdir?
Fobilerin ortaya çıkan belirtileri kişiden kişiye göre değişkenlik gösterir. Bu belirtiler arasında en sık görülenler ise;
• Nefes darlığı,
• Titreme,
• Terleme,
• Kalp atışında hızlanma,
• Mide rahatsızlıkları,
• Bayılma hissi,
• Anksiyete,
• Panik atak,
• Konuşma bozukluğu,
• Boğulma hissi,
• Baş dönmesi,
• Baş ağrısı,
• Ağız kuruluğu
Fobilerin Nedenleri ve Tetikleyicileri
Fobilerin ortaya çıkma nedenleri karmaşıktır ancak genellikle genetik yatkınlıklardan, travmatik yaşam deneyimlerinden, çocukluk deneyimlerinden ya da öğrenilmiş korkulardan kaynaklandığı düşünülür. Fobilerin gelişimi çocukluk, gençlik ya da erken yetişkinlik dönemlerinde başlar.
Bireylerin bir kötü bir olay, durum, mekan ya da canlı karşısında yoğun bir korku duyacağı an ile karşı karşıya kalması sonucunda fobiler oluşabilir. Bir durum neticesinde fobilerin ortaya çıkıyor olması fobilerde bir neden-sonuç ilişkisinin olduğunu gösterir. Fobilerin oluşmasında mantıklı nedenler vardır. Örneğin çocukluk döneminde bir kedinin onu tırmalamasına maruz kalan bir kişide kedi fobisi oluşabilir.
Kimi zaman ortaya çıkan fobilerin yaşanılmış olan bir olayla bağlantısı olmayabilir. Her zaman neden-sonuç ilişkisine dayanmayabilir. Fobiler aynı zamanda bireyi üzen, zor duruma sokan olaylar fobi şeklinde dışa vurabilir. Örneğin bireyin bir yakının vefat etmesi sonucunda hastane fobisi ya da bir yakının geçirmiş olduğu kaza sonucunda ağır yaralanması sonucunda kan, yara veya enjeksiyon fobisi oluşabilir.
Fobilerin Tedavisi
Fobilerin tedavisi mümkündür. Tedavi seçenekleri arasında bilişsel davranışçı terapi, maruz bırakma terapisi, ilaçlar ve öz yardım stratejileri yer alır. Bilişsel davranıcı tedavi ile kişilerin geçmişlerinde fobinin ortaya çıkmasına neden olan durumların tespit edilmesi sağlanır ve kişilerin bu olayların üzerine giderek fobiye karşı duyarsızlaşması sağlanır. Tedaviler kişilerin fobileri ile nasıl başa çıkabileceğini ya da belirtilerini nasıl kontrol altına alabileceği konusunda yardımcı olabilir.
Fobiler, kişilerin hayatlarını ve işlevselliklerini olumsuz yönde etkiler. Kişilerin normal yaşamlarında gerçekleştirmesi gereken aktivitelerden kaçınmasına yol açar. Bu nedenle fobi belirtilerine sahipseniz ya da bir yakınınız bu problemle karşı karşıya ise bir uzmandan destek almak son derece önemlidir. Doğru bir tedavi planı ve destekle fobilerin etkileri yönetilebilir ve ciddi oranda azaltılabilir.